Tuesday, 23 October 2012

Diskors fil-ftuh tal-konferenza tal-Caritas-Fiapa dwar Alzheimer


Ladies and Gentleman,

It is indeed with great pleasure that I open this International Conference on Alzheimer’s disease: Alternatives to Hospitalisation and Assistance to Caregivers. I would like to thank the organising committee for inviting me. This is an opportunity to share our thoughts on how we can continue to develop services to help people with Alzheimer and their caregivers.

Over the last decade, Alzheimer has attained increased public attention in view of the growing number of people diagnosed with this condition. At long last this condition is been given the importance it deserves. It seems that finally the world has come to term that Alzheimer has been ignored and overlooked for too long.

Worldwide a new case of dementia is diagnosed every four seconds. Dementia as you know encompasses a number of clinical conditions. The main cause of dementia is Alzheimer Disease. And this explains the inter change of the word Alzheimer with dementia. The likelihood of developing dementia increases with advancing age. In fact it affects about 1 in 5 persons at the age of 80 years and 1 in 3 at the age of 90 years. In Malta, there are currently over 4,500 people with dementia. This figure is expected to 6,000 over the next ten years.

The societal costs of dementia are enormous. A recent study published by the prestigious Karolinska Institute in Sweden estimated that, in 2009, the global cost of dementia was 608 billion US dollars. This sum is equivalent to 1% of the world’s Gross Domestic Product. In practical terms this means that if dementia was a country, it would have been the 18th largest economy in the world and would be invited to the G20 meetings. As the number of dementia cases increases so does the cost. In fact the cost of dementia  is expected to triple in the next twenty five years.

Alzheimer is a progressive condition. People diagnosed with this condition slowly and gradually will lose their cognitive abilities. These patients will eventually require increasing assistance with their activities of daily living. People with Alzheimer rely on the support of others. They are usually looked after either by formal or informal carers. In 2007, Dementia UK, reported that 63.5 % of people with dementia are cared for in the community. 

Our departing objective should be to ensure the dignity of patients with Alzheimer. People with Alzheimer should as much as possible be cared in the community because that is the place they know. It is where they were born, where they bred their children and lived with their loved ones. I came across a quote from the famous British Actress Carey Mulligan which in my opinion sums it all and I quote “Those with Alzheimer are still people. They are still individuals.  They are still unique. They still have characters.  They still have their stories. And most importantly they still need interaction with other human beings”

I sincerely believe that we should keep this in mind when plotting the best way forward for patients with Alzheimer.  And please let us plot the way forward with them rather than doing it for them. They still have a voice, they still have a contribution to make and they still have a right to determine their own future.

Unfortunately Alzheimer is very often only considered from a medical perspective – thus considerable emphasis is usually made on the initial assessment, investigation and diagnosis. However, the story does not end here. Diagnosing the ailment is only the beginning of a long journey. A treacherous journey characterised by slow progressive deterioration and often made worse by acute-on-chronic episodes. For example, people with dementia report increase incidence of falling, increase traumatic injuries and are more prone to Infections.

Alzheimer is much more than a physiological problem. In reality Alzheimer impacts not only on the patient per se, but also on the immediate family who carry most of the burden of informal care. This is even more critical in small countries like Malta with very strong and durable family core structures. Research suggest that  caregivers and relatives of patients with dementia face great difficulties and are at a greater risk of developing mental health problems including depression.  It is therefore the policy of my government to continue to support these individuals within the community and try to meet their needs through person-centred community services.

Alzheimer Centres can be very helpful to support people with dementia and their caregivers. Such Day Centres provide an opportunity not only for day care and but also to help and support relatives on how to deal with common day to day situations The Activity Centre at St. Vincent de Paul Residence provides a very similar role. I have to add that in Malta we have 19 Community Day Centres for the elderly disseminated across the island with a daily attendance of approximately 2000 elders. Amongst these are a number of elderly people with Alzheimer who find respite and support within these day centres. 

Home safety is another growing concern for relatives of people with Alzheimer. Technology is providing a helping hand and in Malta’s case the Telecare continues to be a very popular service. Our aim is that together with the service provider we can introduce other services apart from those already offered by Telecare. This is because technological devices can nowadays provide for monitoring against gas leaks, fire and flooding. Technology is also available to assist us in monitoring wandering patients. GPS devices can facilitate patient tracking if patients get lost.

People with Alzheimer in the Community are in need of additional home care support.  Home help should not be limited to domestic activities like home cleaning, shopping, cooking but it should also involves assistance with personal activities including bathing and dressing. In Malta this is done through a number of community services which include Home Help, Community Nursing, Elderly Community Outreach team, Meals on Wheels, Handy Man Services and many others. In fact we provide not less than 7500 hours of Home Help every week to elderly people living in the community.  Additionally our nursing community service through MMDNA carry out 1,500 home visits every day and I can safely say that most of their clients are elderly persons.   

Respite care is also considered an essential service to help caregivers of people with Alzheimer. Respite care may take various forms depending on individual needs. Some carers may need support to take e few days off or to attend for a family gathering. Sometimes respite care is required to support a caregiver who is unwell or needs hospitalization.

Caregivers of people with Alzheimer are usually very stressed and concerned about their ability to cope indefinitely with such a demanding role. They often ask the questions, “What will happen if I need to be hospitalised or if I die?” or “Who will take care of my loved-one?” Caregivers need reassurance that prompt assessment and support is available in this unfortunate eventuality.

People in the more advanced stages of Alzheimer may still be cared in the community if their relatives wish and are able to take care of them at home. Obviously there will be circumstances where people with Alzheimer need long term care. In Malta during the last four years government has increased the number of Long Term Beds for the elderly by nearly 900 beds.   Additionally all new homes of the elderly being built are dementia friendly.

Malta has not been idle infront of the challenges posed by Alzeihmer. Doing nothing is not an option and indeed Malta has been amongst a few countries that have embarked on compilling a dementia strategy aimed at enhancing the quality of life of individuals with dementia, their carers and relatives. In May 2009, the Malta Dementia Strategy Group was set up. After a thourough consultation process a Dementia Strategy has been finalised. This Dementia Strategy will soon be officially launched. It is a long-term strategy based on skills, knowledge and hard work involving both professionals and the community.

Over these last five years, I have witnessed a dramatic rise in the demand for services and I am sure that this trend will continue to increase. I hope that this conference will raise more awareness about the need to develop even more supportive structures for people with Alzheimer and their caregivers. 

Conclusion

In conclusion may I recall that when the financial crisis hit the world many were taken by surprise?  The world was not prepared and many countries are still struggling with the devastating effects of this financial crisis.

Demographic projections of the World population are very telling. The world is getting older and older. Consequently the incidence of Alzheimer will most definitely continue to increase. Alzheimer will probably be the future pandemic. Its effects although different from those of the financial crisis may be as equally devastating. If this pandemic finds us unprepared it is only us to blame.  This time round we have been warned.

So being complacent is not an option. We have to act. And we have to act now. So this is the right conference with the right topic at the right time.

I wish you all a successful conference.

Aħna Nibnu u huma Jħottu


Aħna nibnu u huma jħottu. Din tista’ tgħid li kienet l-istorja politika ta’ dawn l-aħħar erba’ snin. Fuq naħa għandek gvern li qed jiġġieled mal-mewġiet tar-reċessjonijiet internazzjonali. Fuq naħa oħra partit li moħħu biss biex ifixkel.

Partit b’aġenda waħda: li jieħu l-poter illum qabel għada. Assistejna għall-erba’ snin bl-Oppożizzjoni tfittex kif se tagħti l-gambetti.

Oppożizzjoni tal-mozzjonijiet bl-għan li jtellfu.  Mozzjonijiet giljottina li minnhom il-pajjiż ma ħa xejn.  Mozzjonijiet vendikattivi u diretti lejn il-personali.

Min-naħa l-oħra, aħna bqajna gvern iffukkat. B’idejna mxamra biex noħolqu l-ġid. Komplejna ngħinu l-industrija biex l-impjiegi ma jintilfux. F’erba’ snin ħloqna 20,000 impjieg.

Komplejna nġibu t-turisti. Għax bihom ngħixu lkoll. Komplejna niftħu iktar skejjel u korsijiet. Komplejna ngħinu lis-sidien tan-negozji.

Komplejna nsaħħu s-sistema tas-saħħa. U issa bi proġett ġdid. Sptar ġdid tar-Rijabilitazzjoni. Biex inkomplu nibnu fuq l-esperjenza ta’ Karin Grech.

L-Oppożizzjoni fil-Parlament uriet diżonesta kbira meta tkellmet fuq dan il-post ta’ kura. Tat bis-sieq lill-professjonisti tagħna li għalihom il-marid jiġi l-ewwel.

L-Oppożizzjoni ma ssemmiex li f’dan l-isptar Karin Grech f’erba’ snin infaqna 2.2 miljuni f’tibdil infrastrutturali. L-Oppożizzjoni ma qaltilniex li fis-sena 2011 daħlu 1498 pazjent fl-Isptar Karin Grech u 1298 minnhom ġew mill-Mater Dei.

L-Oppożizzjoni ma tgħidx li l-Medical Outpatients ta’ Karin Grech raw 2263 klijent meta fis-sena ta’ qabel raw 1306 pazjent. L-Orthotics and Prosthetics Unit ta’ Karin Grech li tant smajna kontra tagħha raw kważi 5000 pazjent is-sena li għaddiet. Dan minbarra servizzi oħra bħal memory clinic u d-dementia helpline.  

U issa rridu nkomplu din l-istorja ta’ suċċess. Għax għalina l-pazjent jiġi l-ewwel tabilħaqq. Għall-Partit Nazzjonalista saħħtek hi l-ewwel. Għal Joe Muscat il-vot jiġi l-ewwel. 

Friday, 19 October 2012

Cirasa 19 ta' Ottubru 2012


Maria u ċ-Ċirasa

Iltqajt ma’ Mary u Johnny Azzopardi ta’ Triq Santa Marija, iż-Żejtun. Kienu fil-bieb ma’ wliedhom. Familja tajba ħafna. U ħbieb tiegħi wkoll. Maria qaltli “Mar, il-ġimgħa l-oħra serju wisq kien l-artiklu. Ma ktibtx xi praspura.”

Maria, dil-ġimgħa se npattilek.
 
Billboards

F’billboards li għamlu l-Labour, jidher il-Prim Ministru Lawrence Gonzi b’għajnejh magħluqin. B’dan il-billboard, il-Malta Labour Party taw l-aqwa ċertifikat lill-Prim Ministru Lawrence Gonzi. Ksibna dawn ir-riżultati kollha, u l-Prim Ministru kellu għajnejh magħluqin. Aħseb u ara la jiftaħhom, x’se nagħmlu.

David Agius

Dil-ġimgħa kellna nieħdu xi ritratti l-Partit. Apparti l-fotografu, kien hemm ukoll hairdresser. Il-hairdesser ikun hemm biex min ikollu xi troffa mhux f’postha, tkun tista’ tiġi rranġata qabel ir-ritratt. Imma l-Whip David Agius, jidher li ħataf l-okkażjoni. Mar b’xagħar twil. U l-hairdresser kellha tieħu biċċa xogħol nobis. Minflok ftit irtokki, kellha taqta’ xagħar David Agius.

U David spiċċa ddobba qatgħa xagħar b’xejn. Vera bummer.

Sieħbi

Ġie fuqi sieħbi li ta’ kull ġimgħa jaqra din il-paġna. “Għandi xi ngħidlek”, qalli b’leħen solenni. “Mela jekk jiġri xi ħaġa ħażina f’xi dipartiment tal-gvern, malajr tintalab ir-riżenja tal-Ministru. Pereżempju, meta l-Arriva bdiet ħażin, kienet intalbet ir-riżenja tal-Ministru Austin Gatt. Issa meta tagħmel xi maltempata qawwija u tagħmel ħafna ħsara, dik ngħidulha Act of God. Meta jkun hemm baħar qawwi u jegħreq xi vapur, ukoll ngħidulha Act of God. Allura meta jkun hemm Act of God, ma taħsbix li għandu jirreżenja l-Arċisqof?”

Lasco

Bħas-soltu, nhar is-sibt mort nixtri mingħand il-Lasco ż-Żejtun. Nieħu gost niltaqa’ u nitkellem man-nies. Mela wara li xtrajt, mort biex inħallas. Jien u ħiereġ mil-Lasco bdiet iddoqq l-alarm. Dak il-ħin kienet ħierġa mara oħra bit-trolley. Ħsibt li l-alarm kienet qed iddoqq minħabba fiha.

Kaxxiera tal-Lasco kienet pronta għamlet sinjal lili u lil din il-mara biex nieqfu. Talbitni nressaq it-trolley lura. Talbet lill-mara tgħaddi. L-alarm, ma daqqitx. Imbagħad talbitni biex ngħaddi jien. U l-Lasco reġa’ mtela bil-ħoss jidwi tal-alarm.

“Ieqaf hemm”, qaltli. Ksaħt.

“X’ħadt?”, qaltli b’leħen żorr.

“Xejn”, weġibtha.

“Erġa’ għaddi”, ordnatli.

Obdejt. U l-alarm reġgħet bdiet twerżaq. Kull min kien fis-supermarket beda jħares lejja b’ħarsa suspettuża. Sirt aħmar nar. Xtaqt l-art tiblagħni.

“Imma jaħasra jien ma ħadt xejn”, għidtilha nlaqlaq.

“Dak narawh aħna. Int oqgħod hemm għalissa”, reġgħet ħatfitni l-kaxxiera.

Minn taħt il-għajn nilmaħ lil Lorraine, waħda mis-sidien tal-Lasco tidħak kemm tiflaħ. Indunjat li issa anki l-kaxxiera u ħaddiema oħra tal-Lasco kienu qed jitbissmu. Kienet ċajta.

 “Mar, xi darba tmiss il-Papa”, qaltli Lorraine.

Ommi Ma kemm stħajt.

Saturday, 13 October 2012

Diskors tal-Premju Anzjan tas-Sena


 

Il-mentalità li tisfiducja x-xjuhija mhix xi haga lokali.  L-anqas hi prodott ta’ zmienna.  Maz-zmien inbnew diversi mudelli ta’ hsieb zbaljati li tefghu l-ankri fix-xatt tal-pregudizzji.

Din l-idea mmuffata dwar l-anzjani hija ghal kollox zbaljata.  L-anzjani m’ghadhomx bhall-protagonisti tal-hrafa ta’ Platun.  Jghixu fl-gherien u jibzghu jaqbzu l-blat li jdawwruhom. Ix-xjuh taghna ma jbezzaghhomx ix-xefaq li ma jafux. Ghalihom ix-xefaq hu sfida gdida.

F’Lulju li ghadda kont nidejt il-Premju Anzjan. Dakinnhar konna fid-Day Centre ta’ Had-Dingli. Kien gie fuqi Charles Stroud. Jien u Charles ilna nafu lil xulxin zmien twil. Lili jafni tifel. Lilu nafu bix-xaghar.  Niftakru jghidli “Mar, dawn l-anzjani jiftakru Malta differenti. Taf kemm ghandhom stejjer x’jirrakkuntaw. Se nhalluhom jispiccaw maghhom? Kieku xi hadd jibda jigborhom.”

Dak il-hin iddecidejt li d-diskors tieghi ta’ din is-sena jkun differenti.  Ridt inwassal ftit rakkonti qosra ta’ xi anzjani.   Dawn tal-lum huma biss ftit qtar minn bahar enormi ta’ rakkonti li hemm barra. Nittama li xi darba  jkolli c-cans nimrah aktar f’dan il-bahar mistur.

Mary Jane Micallef Ghawdxija. Ghandha 73 sena. Tiftakar sew it-tragedja tat-30 ta’ Ottubru 1948  meta grupp ta’ Ghawdxin kienu gherqu fil-Fliegu.

Dakinhar kienet faqqghet maltempata. Missierha Karmenu kien jahdem f’Malta ma’ tal-ilma. Kien mar biex jirkeb fuq dak il-luzzu. Izda fl-ahhar minuta rega’ bdielu. Iddecieda li ahjar jistenna l-ajru jikkalma. Fuq dak il-luzzu tal-mewt, kienu salpaw 27 ruh. Minnhom salvaw 4 biss. Meta grat il-grajja Mary Jane kellha biss 9 snin.  Imma xorta ghadha tiftakar lil ommha diehla u hierga  d-dar bla sabar. Tistenna fuq ix-xwiek. Lilha u lil hutha kienu satrulhom kollox. Imma anki ta’ tfal li kienu xorta indunaw li  grat xi haga serja.

Mary Jane wiccha jixghel meta tirrakkonta l-wasla ta’ missierha. Dak iz-zmien ftit kien hawn mezzi ta’ komunikazzjoni. Mhux bhal lum l-ahbar tinxtered f’hakka t’ghajn.  Wara l-gharqa tal-luzzu ma kienu semghu xejn dwar missierha.  Anzi isem Karmenu kien digà hareg mal-lista tal-mejtin. Missierha kien wasal id-dar l-ghada tat-tragedja.  Hekk kif rifes il-bieb tad-dar taghhom hi, hutha u ommha taru fi hdanu. Dakinhar id-dmugh ma waqafx igelben. Kien dmugh ta’ ferh. Mary Jane tghidli li lil missierha kulhadd  kien hasbu mejjet. Tant hu hekk li meta tfacca lura Ghawdex kien hemm min twerwer ghax hasbu li kien fatat.                         

Qaltli  li missierha kien habib intimu ta’ Dun Gorg Preca. Dun Gorg kien assigurah li anki li kieku tela’ fuq dak il-luzzu xorta wahda kien isalva mill-gharqa. Dan minhabba domna mirakoluza li darba kien tah Dun Gorg.                             

Intant ix-xjuh illum ma ghadhomx jiskantaw bit-teknologija. Kif kienet ghamlet in-nanna fil-poezija ta’ Gorg Pisani li kienet staghgbet mhux ftit bid-dark room tal-fotografu. Tant li kollha skantata kienet staqsiet lil fotografu “mela jahasra int kontra d-dinja. Dan kif jista’ jkun li fid-dlam tahdem ahjar?”

Mari Carm Busuttill ghandha 86 sena. Niddikjara mill-ewwel l-interessi tieghi. Mari Carm tigi omm il-mara tieghi Rose. Nistqarr li hija wahda mill-aktar nisa impressjonanti li ltqajt maghhom f’hajti. Mari Carm hija omm ta’ 8. Nanna ta’ 17. Buznanna ta 7. Hajjitha kienet bhal hafna ta’ imparaha. Daqet il-gwerra. Trabbiet f’familji kbar. Kellhom ir-raba’.  Kienu jrabbu xi annimali. Kienu familji fejn il-valuri tabilhaqq sabu art ghammiela.  

M’Carm tiftakar sew it-Tieni Gwerra Dinjija. Fl-ewwel jum tal-gwerra marret ghall-quddiesa tal-5:30 a.m. Il-kappillan ta’ Hal Kirkop habbrilhom li l-gwerra kienet bdiet. “L-Italja marret kontra taghna,” kien qallilhom il-kappillan b’lehen miksur.  Ghall-habta tas-7:00 a.m. Mari Carm kienet fi triqietha lejn l-ghalqa tal-familja. Hin minnhom rat assalt fuq n-naha tal-Kottonera.  Kienet xena tal-wahx.  Ajruplani jitajru fil-baxx. Bombi. Duhhan. Meta rat hekk bezghet. Daret lura lejn id-dar.

Fit-triq iltaqghet ma’ Gannina il-kugina t’ommha.  B’rassenjazzjoni li twerwrek Gannina widbitha “Ghalfejn qed tghaggel? Din l-ghaggla kollha ghalfejn. Mhux dalwaqt se jaqbduna u joqtluna.” Filghaxija l-Kappillan Inguanez gabar il-Koppin kollha madwar l-altar. Tahom l-assoluzjoni u qarbinhom. U marru d-dar rassenjati.  Jistennew it-tmiem.

Ghall-bidu bhall-bqija tal-Maltin, ma kellhomx xelter fejn jistkennu mill-bombi tal-gwerra. Kien hemm min kien jemmen li bizzejjed tidhol taht il-mejda. Jew tmur tistkenn fil-knisja. Meta jdoqq l-air raid, Mari Carm tiftakar li kienu jidhlu taht karettun mghobbi bit-tiben. “Qiesna bejta grieden,” tispjegali.

Maz-zmien, kienu hafru xelter fil-blat. Dik il-habta s-sirena kienet tiddeciedi d-destin tal-bnedmin. It-twerdin taghha kien avviz li l-mewt kienet riesqa. Minn hemm kienet tibda girja sfrenata bejn il-hajja u l-mewt. Imhatra bejniethom min se jilhaq l-ewwel. Ghal uhud kienet tirbah il-hajja. U ghal ohrajn kienet tasal l-ewwel il-mewt.

 
Mari Carm tghidilna li huma kienu jghixu fuq u l-annimali isfel.  Tiftakar li n-nanna taghha  kienet ta’ kull filghodu tahleb il-moghoz imbaghad tibaghtha bil-halib frisk ghand il-kappillan.

Fl-antik lanqas telefown id-dar ma kellhom. Mari Carm kellha zewgt uliedha jghixu l-Amerika. Biex ikellmuhom, uliedha kienu jcemplu l-ghassa tal-Pulizija. U terga’  mhux ta’ spiss. Aktarx kienet tkun xi okkazjoni specjali. Il-pulizija kien jmur d-dar javzahom minn gurnata qabel. U l-ghada, Mari Carm, zewgha Ninu u s-sitt uliedha l-ohra kienu jhabirku f’purcissjoni shiha lejn l-Ghassa tal-Pulizija. Aktarx li kienet tkun telefonata ta’ ftit minuti. Telefonata li ghalkemm tant mistennija kienet terga’ tiftah berah il-ferita tal-firda. Terga’ tikkarga n-niket ta’ omm mifruda minn uliedha. U Mari Carm kienet tohrog mill-ghassa tibki u tolfoq.  

 
Illum fadlilha tifel imsiefer. Ta’ kuljum  M’Carm ghandha appuntament importanti.  Li ma titilfu qatt. Fl-4 p.m. tixghel il-computer.  U bl-Iskype iccempel lil binha Nardu l-Amerika.

Lina Brockdorff hija anzjana ta’ 82 sena.  Hija ex-ghalliema u awtrici maghrufa u mahbuba. Kitbet diversi novelli u rumanzi. Lina ghandha awtobijografija impressjonanti ta’ volontarjat. B’soghba tistqarr li llum kellha tnaqqas ftit mill-impenji minhabba li riglejha jugughha.

Wara li rabbiet familja Lina ddedikat hajjitha ghal haddiehor. Nahseb l-ahjar mhux nghidu x’ghamlet Lina. Imma x’ma ghamlitx. Hija ministru tat-tqarbin fil-parrocca tal-Ibrag. Tohrog tqarben lill-morda fid-djar. Tipprepara lill-genituri ghall-maghmudija. Involuta fit-Terzjarji Frangiskani.  Kellha programmi fuq ir-radju. Serviet bhala President tal-Ghaqda Lettararja Maltija. Tghin lill-komunità barranija li tghix Malta. Kienet tghallem il-Katekizmu. Imma mhux biss. Wara li rtirat Lina regghet bdiet tistudja. Gabet il-Bacellerat fit-Teologija meta kellha 68 sena. U ta’ 72 sena gabet il-Masters.

 Lina ghadha tikteb. Tistqarr li l-kitba taghtiha l-imbuttatura biex tkompli tinnamra mal-hajja. L-ahhar zewg kotba li ppublikat kienu Intermezz li hu gabra ta’ novelli u r-rumanz Kastell ghall-Klara.  Bhalissa ghadha kif spiccat tikteb rumanz gdid “Mal-Fwieha tal-Ward.”

Lina temmet tghidli “Nammetti tafx jigu waqtiet li nhoss il-piz tax-xjuhija jaghfas.   Imma l-fidi tieghi twennisni u tghinni biex inkompli  interraq fit-triq imtarga tal-hajja.”

 Xtaqt inlaqqghakom ma’ Toni Saliba. Toni ghandu 74 sena.  Jinzel b’tal-linja mill-Mellieha ghal Hal Far biex imur jghin lill-haddiema tal-Protezzjoni Civili.  Il-haddiema tal-Protezzjoni Civili jsibuh bhala “in-nannu Ton.”  Meta jkunu msejha fuq emergenza, in-Nannu Ton jmur maghhom bhala voluntier.   Wahda mill-ikbar esperjenza tieghu kienet meta ghen lill-vittmi tan-Naxxar. Kien il-jum tat-12 ta’ Marzu 2008. Malta kollha kienet inhasdet bi spluzjoni kbira. Kien sploda loghob tan-nar mahdum  illegalment f’garaxx. Dakinnhar, in-Nannu Ton kien min ta’ quddiem. Anki jekk il-periklu ma kienx zghir. 

In-Nannu Ton hu maghruf ukoll fic-centru ta’ matul il-Jum tal-Mellieha. Anki hemm imur jaghti daqqa t’id.  U erhilu  jqandel u jimbotta s-siggijiet tar-roti. In-nannu Ton ghandu tbissima lesta ghal kulhadd. Tbissima simpatika li kapaci tholl anki l-ehrex qalb.  

Pawlu Saliba ghandu 79 sena. Hu Zejtuni mimli bl-ghomor u moghni bl-gherf. Ta’ kuljum, xemx u xita,  issibu fir-razzett li ghandu f’Wied iz-Ziju fiz-Zejtun. Pawlu hu l-uniku rahhal li baqa’ jrabbi l-baqra Maltija.  Qabel kull bidwi kien ikollu l-baqra Maltija. Baqra b’sahhitha hafna. Il-bdiewa kienu juzawha biex jahartu r-raba’ biha. “Imma  llum postha hadha t-“traktor,” qalli Pawlu.  U l-baqra Maltija spiccat imwarba. Bdiet tmut mewta naturali. Pawlu baqa’ l-uniku bidwi li baqa’ fidil lejn il-baqra Maltija. Wara li qdietu ghal tant snin ma riedx jichadha. Anki jekk uzu ghaliha issa ma kellux.

Pawlu kellu l-ahhar tliet baqriet Maltin li kien fadal f’Malta. Il-problema kienet li ma kienx fadal barri ta’ din razza Maltija. Hawn kien hemm bzonn li tidhol ix-Xjenza. Dahal biex jghin il-Professur Mark Brincat li hu Konsulent u l-Kap tal-Obstetrija fl-Isptar Mater Dei. U r-razzett umli ta’ Pawlu f’daqqa wahda sar laboratorju. U Pawlu minn rahhal semplici intefa’ b’ruhu u gismu jahdem max-xjentist biex isalva din ir-razza.

L-ewwel ma sar kien li ingiebet zerriegha iffrizata ta’ barri mill-Italja biex tpoggiet fil-baqra Maltija.  Minn dan l-esperiment twieled ghogol li kien biss 50% tar-razza Maltija. Il-Professur Brincat assitiet minn Pawlu ma qatghux qalbhom. Komplew bl-esperimenti. It-tieni ghogol li twieled fir-razzett ta’ Pawlu kellu 75 % mill-ghogol Malti. Wara bosta tentattivi, fl-ahhar twieled ghogol li kellu 98% mill-ghogol Malti.  Fuq Pawlu, il-Professur Brincat qalli hekk, “Pawlu fis-skiet tieghu ta hafna lil pajjizu.  Kieku ma kienx ghall-inizjattiva l-impenn u d-dedikazzjoni tieghu, kieku llum l-baqra Maltija spiccat darba ghal dejjem minn pajjizna.” 

Kumbinazzjoni l-esperiment li l-Professur Brincat u Pawlu ghamlu b’success fir-razzett ta’ Wied iz-Ziju, 17 il-sena ilu,  bhalissa qed issir bi prominenza kbira fl-Olanda.

Il-familja ta’ Pawlu ghandha wkoll barriera. Jiftakar kif ix-xoghol fil-barriera inbidel. Pawlu ghadu sallum jiehu hsieb meta jigu biex jaghmlu l-furnelli biex itajru l-blat.

Qalli, “Qabel il-porvli konna nixtruh mill-Gudja minghand ta’ Zokrin.  Taghmel furnella u tnizzilha erba’ piedi jew hamsa bl-idejn. Il-furnella tittaqqab bl-istampa. Imbaghad tghid isma’ din tiflah zewg bottijiet porvli. Kont tnizzel in-nicca got-toqba. Imbaghad tahraq in-nicca u titlaq tigri kemm tiflah.”

Pawlu jiftakar zmien meta l-konkos ma kienx jezisti. “Iz-zrar konna nkissruh bl-imtieraq tal-inkulmar dik il-habta.  Konna naghmlu x-xorok u n-nisa jbaltu. Kollox kien jingarr bil-bhima fil-kaxxa  tal-jarda.”     

Pawlu ghadu sal-lum jaghmel l-irkotta l-antika. “Nehilbu n-naghgiet u jkun hemm xi zewg moghziet u gieli kelli xi erha ukoll.  Kull erba’ kratac halib naghmlu kartocc ilma bahar. U dejjem inhawdu go borma kbira.  Imbaghad nitfghu fil-passatur u nitfghuhom gol-qwieleb.”

Jispjegali li l-gbejniet jitfghulhom il-qtar li jghaqqad il-halib. U johrog ix-xorox u jaghmluhom go qwieleb zghar. Jghidli li llum hawn il-pinnoli li jghaqqdu kollox. “Ma nufx, ma nufx kif sirna. Kullox modern. U kollox malajr. Taf x’inhi l-problema hadd ma fadallu pacenzja jistenna llum”. U Pawlu jitbissem. Tbissima wahda li tghid storja shiha.     

Biex naghlaq irrid nghid li dawn ir-rakkonti ta’ dawn l-anzjani huma biss ritratt umli tax-xjuh taghna.  Hemm barra hemm tant u tant anzjani. Kollha ghandhom l-istorja taghhom. Imma l-istorja ta’ dawn l-anzjani hija differenti minn dak li naqraw fil-kotba akkademici.  Ghax kull storja ta’ kull anzjan hija maghguna bl-emozzjoni, bl-gharaq ta’ xbinu, bid-dmugh tan-niket u l-biki tal-ferh, bl-inzul u tlugh li taf toffri l-hajja. Kull storja hija storja ta’ bniedem. Ta’ familja. Ta’ rahhal. Minsuga flimkien dawn l-istejjer huma l-istorja ta’ pajjizna.

Nittama li dawn il-ftit esperjenza jghinuna biex napprezzaw ferm aktar lill-anzjani taghna. U l-wirt kbir li dawn ix-xjuh igorru maghhom. Ghax dawn huma nies li ggarfu, garbu, tghallmu u ghallmu. Nies ghonja mhux tant ghal dak li ghandhom. Imma l-aktar ghal dak li jafu. Ghal li tghallmu minghand l-aqwa ghalliem tal-hajja – iz-zmien.                

Dan tal-lum hu premju lix-xjuhija. Imma dan hu wkoll premju li jrid jaghti gieh lill-valuri li l-bniedem tal-lum sfortunatment qed jaghzel li jiskarta. Ghax kemm hu facli li fil-hajja tal-lum titlef il-boxxla. U tingarr mal-kurrent. Ghax il-moda llum ma tajritx biss l-ghonella jew it-terha ta’ dari.  Imma garret maghha ukoll hafna mill-valuri.  Huma l-valuri li x-xjuh taghna ghadhom sallum jghozzu u jhaddnu. Ghax il-valuri mhumiex tradizzjoni.  Lanqas huma bcejjec antiki f’xi muzew tal-folklor. Il-valuri huma l-ghodda.  Li fid-dalma ta’ grigalta kapaci jwassluk ghall-wens tal-port.

Dawn il-valuri la ssibhom fuq l-internet. Wisq anqas fuq il-Facebook.

Minflok  fittixhom fix-xjuh taghna. U ssibhom. Wara l-kantuniera hemm xih. Ghandu storja xi jghidlek. Ghandu taghlima x’jaghtik. Fittxu mhux tiskartah.

Thursday, 11 October 2012

Messaġġ għal Jum is-Saħħa Mentali 10 ta' Ottubru 2012


L-10 ta’ Ottubru hija l-ġurnata magħżula mill-Għaqda Dinjija tas-Saħħa biex tkattar l-għarfien dwar is-saħħa mentali. It-tema magħżula għal din is-sena hija “Id-Dipressjoni: Kriżi Globali.”

Il-mard mentali bħad-dipressjoni u l-ansjetà, hu komuni ħafna u qed jiżdied. Huwa stmat li madwar 350 miljun persuna fid-dinja qed ibatu mid-dipressjoni. L-Għaqda Dinjija tas-Saħħa qed tbassar li sas-sena 2025 id-dipressjoni se tkun l-aktar marda komuni u li se tiżboq saħansitra l-mard tal-qalb, id-dijabetè u l-kanċer.

Hemm diversi fatturi għaliex id-dipressjoni qed tiżdied. Fost l-oħrajn hemm l-ħajja mgħaġġla u aktar stressanti li  qegħdin ngħixu fiha. Hemm ukoll fatturi soċjali bħal tkissir tal-familji.

Id-dipressjoni taffettwa kull strata tas-soċjetà. Kulħadd jista’ jbati minn problema ta’ saħħa mentali.  lIlum qed naraw din il-kundizzjoni tiżdied anki fost it-tfal u l-adolexxenti.

Id-dipressjoni ma taffetwax biss is-saħħa u l-kwalità tal-ħajja ta’ min ikun marid. Imma taffettwa wkoll lill-familja tieghu. Hu importanti li kemm jista’ jkun l-kura għad-dipressjoni tkun bikrija.  Id-dipressjoni tista’ titfejjaq. Għalkemm teżisti kura, hija ħasra li kważi 70 fil-mija tan-nies li jbatu mid-dipressjoni ma jmorrux għall-kura. Dan minħabba li jibżgħu li jiġu ttimbrati. Jew iġġudikati.  Sfortuntament għad hawn ħafna stigma fejn jidħol il-mard mentali. Għad hawn nies li jaħsbu li jistgħu jgħajru lil ħaddieħor bil-mard mentali. Dan l-aġir ikompli jżid it-tbatija għal min hu għaddej minn problema ta’ saħħa mentali.

Is-sintomi tad-dipressjoni huma varji u jinkludu fost l-oħrajn:

·      Swied ta’ qalb kontinwu jew biki bla raġuni

·      Diffikultà biex torqod u qawmien kmieni wisq jew tard filgħodu

·      Apatija u għejja kbira

·      Nuqqas ta’ interess fil-ħajja

·      Nuqqas ta’ interess fl-ikel jew inkella konsum żejjed tal-ikel

·      Aġitazzjoni jew rabja bla raġuni

·      Diffikultà biex tieħu deċiżjoni

·      Ma tibqax kapaċi tiffaċċja ċerti affarijiet

·      Tħossok għajjien f’ċertu ħinijiet tal-jum l-iktar filgħodu

·      Sentimenti ta’ qtigħ il-qalb

·      Nuqqas ta’ fiduċja fik innifsek

·      Tevita li tiltaqa’ ma’ ħaddieħor u tippreferi toqgħad waħdek

·      Nuqqas ta’ aptit sesswali

·      Ħsibijiet li tweġġa’ lilek innifsek jew ta’ suwiċidju.

Id-dipressjoni tista’ titfejjaq jekk wieħed ifittex il-kura. Għalhekk inħeġġeg lil kull min qed ibati jew jaħseb li jbati mid-dipressjoni jew bi problemi oħra ta’ saħħa mentali biex jersaq għall-kura mit-tabib tal-familja tiegħu jew miċ-ċentri tas-saħħa. F’dawn l-aħħar snin tferrxu ħafna servizzi fil-komunità għall-problemi ta’saħħa mentali.

Irrid nerġa’ nagħmliha ċara li mhu l-ebda diżunur li tfittex il-parir profesjonali ta’ psikjatra. Għandu jistħi mhux min jfittex l-għajnuna għall-problema ta’ saħħa mentali. Imma għandu jistħi min jipprova jweġġa’ u jirredikola lil min għadda jew għaddej minn problema ta’saħħa mentali.

Pass għaqli bħal dan mhux biss ifisser kura u dipressjoni imma kwalità tal-ħajja aħjar għalih/a u għall-familja tiegħu. Il-pubbliku jista’ wkoll iċempel lis-servizz tas-saħħa mentali fil-komunità fuq 2340 4329 għal iktar tagħrif dwar il-kura għad-dipressjoni u d-diversi servizzi offruti mis-setttur pubbliku għal min qed ibati minn xi mard mentali. 

 


 

 

Nota

Dawn huma xi numri tat-telefowns li jistgħu jkunu ta’ għajnuna għall-pubbliku: 

 

Community Mental Health Clinics
 
 
Cospicuia Health Clinic
21662088 / 23972330 / 21675492
Qormi Health Clinic
21441317
Paola Health Clinic
21821566
Floriana Health Clinic
21220454
Mtarfa Health Clinic
21454917 / 21456758
Kirkop Health Clinic
21649705
Psychatric Out Ptients
25456930
Roaming Team
21415985
Crisis Intervantion Team
25453950
Outreach Team 1
23304260
Outreach Team 2
23304259
 
 
Community Day Centres
 
 
Cospicua Day Centre
21804996
Qormi Day Centre
21487089
Paola Day Centre
21665727
Floriana Day Centre
21220955
Zejtun Day Centre
21820263

Friday, 5 October 2012

Cirasa 5 ta' Ottubru 2012


Dr Chris Barbara

Nerga’ nifrah lil siehbi Dr Chris Barbara. Chris hu Patologista. Inkarigat mil-laboratorju ta’ Mater Dei. Hu bniedem umli. Dejjem b’dahka fuq fommu. Meta kellna l-pandemija tal-H1N1, hdimna hafna flimkien. Konna f’kuntatt kontinwu. Darbtejn kuljum kien jiccekkja s-samples li kien jigbor. Kien jibghatli r-rizultati mill-ewwel. Kien hu li kien jinfurmani jekk kellniex kazi godda. L-ahhar rizultati kienu jidhlu ftit wara nofsilejl. Min jaf kemm ghamilna telefonati twal fis-sighat bikrin ta’ filghodu. Nitkellmu fuq l-H1N1. Chris hu bniedem li xoghlu jaghmlu sew. U jaghmlu mill-qalb.

Nhar l-Erbgha, il-familja tieghu organizzatlu surprise birthday party. Kien hemm hafna hbieb tieghu. Inkluz tobba li kienu fil-kors mieghu. Kien hemm ukoll Monsinjur Arcisqof. Li hu habib personali ta’ Chris.

Awguri mill-qalb Chris.

605,000

Daqshekk imutu. Fl-Unjoni Ewropea, ta’ kull sena, imutu xejn anqas minn sitt mija u hamest elef ruh kawza tat-tipjip. F’Malta, mill-anqas persuna kuljum, tmut minhabba t-tipjip. It-tipjip jikkawza hafna mard. Fosthom il-kancer. Mard tal-qalb. Kolesterol gholi. In-nisa li jpejpu jonqsilhom ic-cans li jinqabdu tqal. Min jaqta’ s-sigaretti jkun anqas nervuz. Jorqod ahjar. Ikollu anqas cans li jimrad.

Jekk tieqaf tpejjep, anki l-but imur ahjar. Jekk tpejjep pakkett sigaretti kuljum u tieqaf, tiffranka elf u hames mitt ewro kull sena. Jekk int tpejjep u tixtieq tieqaf, ibghatli e-mail fuq mario.galea@gov.mt. Lest niggwidak lejn is-servizzi li ghandna biex tieqaf tpejjep.

Kuragg. Anqas tipjip. Aktar sahha.

Zewgt erwieh tajba

Hmistax ilu kellhom jilaghbu l-Manchester United u l-Liverpool. Il-Hadd filghodu, hrigt indur il-kazini tad-distrett. Wasat il-Fgura. Xhin ninzel mill-karozza, nilmah lil siehbi Frankie Galea. Frankie mal-Liverpool. Ilsienu hazin. “Se nirbhulkom 2-1 illejla. Waqaft inkellmek issa, biex ma ncempillekx wara l-loghba. Ghax min jaf kif se tkun mahruq.”

Ftit wara mort il-kazin tan-Nazzjonalisti taz-Zejtun. Mank kont ghadni rfist il-bieb. Gie Mario, l-barman bi flixkun bitter lemon f’idejh. “Ma tafx li jien ma nixrobx bitter lemon? Jien ilma nixrob”, fakkartu.

“Imma llum, bitter lemon hawn ghalik. Baghatulek Sammy. Qalli li se jkollok bzonnu.” Dlonk nilmah lil Sammy tal-Lasco jidhak mal-bar. Mort kellimtu kif kien jixraqlu. Bhal Frankie, kien cert li se jirbhu l-Liverpool. U li kienu se jigu 2-1. Sammy qalli li l-Manchester United kienu se jigu umiljati. Issaportejt kollox bil-kwiet. Sammy accertani li wara l-loghba kien se jcempilli.

Dakinhar, il-United laghbu kontra l-Liverpool. U rebhu. Vera gew 2-1. Kif kienu bassru Frankie u Sammy. Imma rebhu l-United. U tilfu l-Liverpool. Minn dakinhar ’l hawn, ma smajt xejn minghand Frankie u Sammy.

Fejn marru jistahbew?